Türk Ticaret Kanununa Göre Acentenin Denkleştirme Tazminatı Hakkı Nedir?

Acentelik ticari hayatta oldukça sık kullanılan bir müessesedir. Deniz ticaretinde, taşımacılıkta, uluslararası paarlama ve satış ve işlerinde, sigorta işlemlerinde turizm sektöründe birçok faaliyet acenteler eliyle yürütülmektedir.

Bu gönderimizde ticari hayatta önemli yere sahip acentelerin acentelik sözleşmelerinin sona ermesinden sonra Müvekkiline bulduğu yeni müşteriler nedeniyle Müvekkilinin elde ettiği menfaatlerden belli oranda faydalanabilmesi için getirilmiş denkleştirme kurumunu ele alacağız.

Acente Nedir?

Acente bir ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık eden veya sözleşmeleri o tacir adına yapmaya aracılık eden kişilere denir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunun (TTK) 102. maddesinde acente:

"Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimse" olarak tanımlanmıştır.

Kanun 103. maddesinde:

Sözleşmeleri yerli veya yabancı bir tacir hesabına ve kendi adına yapmaya sürekli olarak yetkili bulunanlar ile Türkiye Cumhuriyeti içinde merkez veya şubesi bulunmayan yabancı tacirler ad ve hesabına ülke içinde işlemlerde bulunanlarında acentelik hükümleri kapsamında olduğunu belritmiştir. Bu son iki durum özellikle merkezi yurt dışında olan şirketlerden Türkiye'ye pazarına yeni giren veya henüz Türkiye'de kurumsal bir yapı kuracak kbüyüklüğe ulaşmamış olan şirketlerin Türkiye'deki faaliyetlerini kendi adına yapan kuruluşları kapsama almaktadır. Özellikle enerji piyasasında, ham madde satış ve pazarlama piyasasında, yedek parça satış ve pazarlama piyasasında bu acente türüne sıklıkla rastlanır.

Acentenin Yetkileri Nelerdir?

Bir tacir adına işlem yapmayı görev edinen acentenin bu görevini yerine getirmesi için bazı yetkilere ihtiyacı vardır. Bu yetkiler genel yetkiler ve özel yetkiler olmak üzere ikiye ayrılır.

Acentenin kanundan doğan genel yetkileri TTK'nın 105. Maddesinde sayılmaktadır. Bu yetkiler için acentelik sözleşmesinde özel bir düzenleme yapılmasına gerek yoktur.

Acentenin gene yetkiler şunlardır:

• Acente, aracılıkta bulunduğu veya yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protesto gibi hakkı koruyan beyanları müvekkili adına yapmaya ve bunları kabule yetkilidir.

• Bu sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıklardan dolayı acente, müvekkili adına dava açabileceği gibi, kendisine karşı da aynı sıfatla dava açılabilir. Ancak acentelerin ad ve hesabına hareket ettikleri kişilere karşı Türkiye’de açılacak olan davalar sonucunda alınan kararlar acentelere uygulanamaz.

Acentenin özel olarak yetkiye ihtiyacı olduğu durumlarda ise acentelik sözleşmesinde veya sonrasında acenteye bu yetkiniin verilmesi gerekir.

Özel yetkili gerektiren durumlar şunlardır:

• Acetenin bizzat teslim etmediği malların bedelini kabul etme, bedelini bizzat ödemediği malları teslim alma ve belirtilen bu işlemlerden doğan alacağı yenileyemez veya miktarını indiremez.

• Müvekkili adına sözleşme yapma

Acentenin Denkleştirme Hakkı Nedir?

Kanun koyucu, kendi emeği ve çabasıyla Müvekkili için iş çevresi oluşturmuş olan acentenin sağladığı iş çevresinden önemli menfaatler elde eden Müvekkilin acentelik sözleşmesi bittiktan sonra dahi elde ettiği bu önemli menfaatleri belli oranda eski acentesi ile paylaşması gerektiğini belirtmektedir.

Acentenin Denkleştirme Tazminatı Alma Şartları Nelerdir?

• Acentelik sözleşmesi sona ermiş olmalıdır.

• Sözleşmenin feshinde acentenin kusuru olmamalıdır.

• Denkleştirme talebi sözleşmenin sona ermesinden itibaren bir yıl içinde yapılmalıdır.

• Müvekkil acentenin sağladığı müşterilerden önemli menfaatler elde etmeye devam ediyor olmalıdır.

• Acentenin sözleşme devam etseydi bulduğu müşterilerinden elde edilen menfaatten ücret alacak olmalıdır.

• Denkleştirme talebi hakkaniyete uygun olmalıdır.

Acente Denkleştirme Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Acentenin isteyeceği tazminat miktarı ticari hayata uygun miktarda olmalıdır. Denkleştirme tazminatı genellikle acentenin çalıştığı süre ile bu sürede aldığı yıllık komisyon veya diğer ödemelerin ortalamasına göre belirlenir.

Lütfen soru ve yorumlarınızı bize iletin.